Giáo sư Ngô Bảo Châu

[nguyentuan_tn]

Cách đây 13 năm, đầu hè 1992, báo Nhân dân chủ nhật in bài tôi viết về Ngô Bảo Châu dưới nhan đề "Hai lần đoạt huy chương vàng". Lúc ấy anh Châu mới là một nghiên cứu sinh tiến sĩ tại École Normale Supérieure, Paris.


Sau hơn một thập kỷ âm thầm phấn đấu, cuối đông 2004, anh đạt thành công rực rỡ, được tặng Giải thưởng Nghiên cứu của Viện Toán học Clay ở Mỹ, một giải thưởng mà cho tới lúc bấy giờ chỉ mới có 12 nhà toán học trên thế giới được tặng, kể cả Andrew Wiles "nhà toán học lừng danh nhất thế kỷ XX", người đã chứng minh được Định lý lớn Fermat. Do vậy, tôi cảm thấy cần phải viết một bài mới, kỹ hơn, về anh Châu nhân kỷ niệm 100 năm ngày thành lập Đại học Quốc gia Hà Nội (16/5/1906 - 16/5/2006).

Ngô Bảo Châu sinh năm 1972, năm Tổng thống Mỹ Richard Nixon ra lệnh cho máy bay chiến lược B-52 ném bom trải thảm Hà Nội, khi cha anh tòng quân, chuẩn bị lên đường vào tuyến lửa Quảng Trị. Anh là con một, lớn lên trong gia đình trí thức: cha là GS.TSKH Ngô Huy Cẩn, hiện làm việc tại Viện Cơ học (thuộc Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam); mẹ là PGS.TS Trần Lưu Vân Hiền, công tác tại Bệnh viện Y học Cổ truyền Trung ương. Có thể nói, "nghề gia truyền" của gia đình anh là "nghề khoa học". "Hữu thư chân phú quý" (có sách mới thật là giàu sang), của cải dồi dào trong gia đình anh không phải là "tờ xanh, cây vàng", mà là sách vở, là lòng khát khao hiểu biết được "di truyền" qua nhiều thế hệ. Tổ tiên anh thuộc dòng họ "thi thư", có người từng giữ chức Đông các đại học sĩ chuyên giảng "sách thánh hiền" cho thái tử triều Nguyễn.

Ngay từ những năm trung học cơ sở, Bảo Châu đã được học tại các lớp chuyên Toán của thành phố Hà Nội đặt tại trường Trưng Vương. Thầy Tôn Thân, thầy giáo dạy Toán của Châu là người dạy giỏi nổi tiếng ở Thủ đô, cháu ngoại nhà giả Phạm Quỳnh, Chủ bút tạp chí Nam Phong hồi đầu thế kỷ XX. Cô giáo dạy văn là bà Trịnh Bích Ba, con gái yêu của học giả Trịnh Đình Rư, cử nhân Nho học, đã để ấn tượng sâu đậm trong lòng Châu ngay từ lứa tuổi thiếu niên giàu cảm xúc.

Lên bậc trung học phổ thông, Châu thi đỗ vào Khối Trung học phổ thông (THPT) chuyên Toán, thuộc khoa Toán - Cơ - Tin học, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Khối THPT chuyên Toán - Tin thuộc Khoa Toán -Cơ - Tin học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên - ĐHQGHN. Suốt mấy thập kỷ, đơn vị Anh hùng Lao động này đã hội tụ được nhiều nhà giáo dạy Toán nổi tiếng như Phan Đức Chính, Nguyễn Văn Mậu, Lê Đình Thịnh, Phạm Văn Điều, Phạm Tấn Dương, Nguyễn Xuân My, Đỗ Thanh Sơn, Nguyễn Vũ Lương, Phạm Văn Hùng, Phạm Quang Đức, Phan Cung Đức, Phạm Đăng Long, Nguyễn Thành Văn, cũng như những cô giáo, thầy giáo dạy giỏi các môn khác như Đặng Thanh Hoa, Nguyễn Thị Tính, Lê Đình Vinh, Dương Hoàng Giang, Lê Văn Việt, Nguyễn Cảnh Hòe...

Lão Tử, nhà tư tưởng phương Đông cổ đại, đã nói: "Thiên lý chi hành thuỷ ư túc hạ" (Chuyến đi nghìn dặm là do bước chân đầu tiên). Ngô Bảo Châu đặt những bước chân đầu tiên vững chắc, đúng hướng, không "xa chính đạo, sảy chân, lạc lối". Do được đào tạo trong "trường chuyên, lớp chọn" với chất lượng cao, cho nên mùa hè năm 1988, khi mới 16 tuổi, đang học lớp 11, Châu đã lọt vào đội tuyển học sinh giỏi Toán nước ta đi thi Olympic Toán quốc tế (International Mathematical Olympiad - IMO) tại Canberra, thủ đô của Australia. Là một trong mấy thí sinh ít tuổi nhất kỳ thi, thế mà Châu vươn tới đỉnh cao nhất của IMO: giành huy chương vàng với số điểm tuyệt đối 42/42. Châu quả có năng khiếu Toán vượt trội.

Mùa hè năm sau, 1989, Châu lại lọt vào đội tuyển quốc gia đi dự Olympic Toán quốc tế tại Braunschweig (Brunswick trong tiếng Anh). Và, một lần nữa, Châu giành huy chương vàng.

Trở về Hà Nội, Châu vinh dự được bác Đỗ Mười, lúc đó giữ chức Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, mời lên Phủ Chủ tịch hỏi chuyện.

Học xong trung học phổ thông, Châu theo một lớp tiếng Hungary, sửa soạn sang Budapest học lên đại học. Nào ngờ bên Đông Âu xảy ra "cách mạng nhung". Chính quyền mới không cấp học bổng cho lưu sinh viên Việt Nam nữa...

Được GS. Nguyễn Văn Đạo giới thiệu, Giáo sư Paul Germain, Tổng Thư ký Viện Hàn lâm Khoa học Pháp, liền đề nghị Chính phủ nước này đặc cách cấp học bổng cho Châu vào Đại học Paris VI.

Đối với một sinh viên Pháp hay Việt Nam vào loại giỏi, được vào Đại học Paris VI là mãn nguyện lắm rồi. Nhưng Châu thì không! Anh luôn vươn tới đỉnh cao. Hai năm sau, anh thi vào hệ sau đại học của École Normale Supérieure, một trường đại học danh tiếng nhất nước Pháp, nơi từng đào tạo nhiều nhà bác học Pháp lừng danh, và cũng là nơi mà một số người Việt Nam ưu tú thế hệ trước như Hoàng Xuân Hãn, Lê Văn Thiêm, Trần Đức Thảo, Trần Thanh Vân... đã từng theo học. Do rất nổi tiếng trên thế giới, tên trường này thường vẫn giữ nguyên dạng chữ Pháp trong các văn bản tiếng nước ngoài. Bởi lẽ, nếu dịch là Trường Đại học Sư phạm, thì ta dễ tưởng trường chỉ nhằm đào tạo giáo viên trung học như các đại học sư phạm ở nước ta. Châu đỗ thủ khoa kỳ thi tuyển năm ấy.

Anh bảo vệ thành công luận án tiến sĩ năm 25 tuổi, rồi luận án habilitation (tương đương tiến sĩ khoa học) năm 31 tuổi.

Nhưng anh đâu có phải là một cỗ rôbốt chỉ biết tính toán suốt ngày đêm, mà trái lại, là một con người - như bạn bè anh nhận thấy - có tâm hồn tinh tế, trầm tư, giàu mỹ cảm, biết yêu những vũ khúc polonaise, mazurka mang âm hưởng đồng quê êm dịu của Chopin hay những khúc rhapsony (cuồng tưởng) đầy bão giông sấm sét của Liszt; biết say thơ Hàn Mặc Tử siêu thoát hay thơ Quang Dũng hào hoa; biết mải mê đọc ngấu nghiến mấy cuốn tiểu thuyết mới in như "Phế đô", "Quỷ thành" của nhà văn Trung Quốc đương đại Giả Bình Ao - cây bút có biệt tài soi tỏ cõi tâm linh "tội lỗi" của những nhân vật nam và nữ thời nay như Trang Chi Điệp, Đường Uyển Nhi, Liễu Nguyệt... ở thành Tây An, chốn đế đô thời cực thịnh Hán - Đường, nhưng về sau bị "phế bỏ"!

Và chiều chiều, người cha trẻ tuổi Ngô Bảo Châu thường âu yếm dắt tay cô con gái nhỏ thảnh thơi dạo bước men theo những ngọn đồi thoai thoải dốc, nở đầy hoa thuỷ tiên dại màu vàng sáng, hoa mỹ nhân thảo đỏ tươi hay hoa đậu kim vàng thắm ở vùng Palaiseau, Gif-sur-Yvette, ngoại thành Paris, vừa đi vừa bày cho con cách gọi tên các loài hoa ấy bằng hai thứ tiếng Việt, Pháp.

Đầu năm 2004, khi chưa đầy 32 tuổi, anh được hai trường đại học lớn ở Paris (Paris VI và Paris XI) mời làm Giáo sư. Anh nhận lời Đại học Paris XI vì muốn sống gần 3 đồng nghiệp có nhiều "duyên nợ": Gérard Laumon, Laurent Lafforgue và Ngô Đắc Tuấn. G. Laumon là người thầy đã hướng dẫn L. Lafforgue và Ngô Bảo Châu viết luận án tiến sĩ. Cả hai nhà toán học Pháp ấy đều đã sang thăm Việt Nam và đã sống nhiều ngày trong ngôi nhà của cha mẹ anh lúc bấy giờ ở khu Mai Động, Hà Nội. Còn Ngô Đắc Tuấn, vốn cũng là "dân chuyên Toán Tổng hợp" như Châu. Cũng như Châu, Tuấn hai lần giành huy chương vàng Olympic Toán quốc tế năm 1995 và 1996 tại Canada và Ấn Độ, sau đó, theo học Đại học Bách khoa Paris, đỗ đầu kỳ thi tốt nghiệp. Tuấn được Châu giới thiệu làm nghiên cứu sinh với L. Lafforgue, bạn thân của Châu và là nhà toán học được tặng Huy chương Fields, Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Pháp.

Riêng Châu cũng hướng dẫn một nghiên cứu sinh khác đến từ Hà Nội viết luận án tiến sĩ.
[RIGHT][I][B]Nguồn: MathScope.ORG[/B][/I][/RIGHT]