“Dấu ấn thế giới” của toán học Việt Nam hiện đại

[n.t.tuan]

Toán học giúp làm nên một nền học vấn Đại Việt vô cùng đặc biệt, khác hẳn với những nền học vấn khác. Trạng Nguyên Mạc Hiển Tích với Số Âm trong trò chơi Ô Ăn Quan, Toán học Âm Dương, Trạng Nguyên Mạc Đĩnh Chi với Phép chia tạo nên Thế gian hài hòa, rồi đến Thiên tài toán học Trạng Nguyên Lương Thế Vinh với Khải Minh Toán học và Đại thành Toán pháp. Qua những phép tính với số 0, Trạng nguyên Lương Thế Vinh khẳng định thế gian có những vật toàn mãn thực sự…

Nhiều Trạng Nguyên đã phát triển và bổ sung những tư tưởng toán học này tạo nên một trường phát toán học Đại Việt độc đáo, thâm sâu và riêng biệt. Tiếc thay, do chiến tranh liên miên, ý thức lưu trữ kém, và vô số lý do khác, nền toán học ấy đã mất dấu… Tuy vậy, những ánh xạ huy hoàng của nó vẫn còn hiển hiện trong nền toán học Việt Nam hiện đại.

Các tiến sĩ toán học Việt Nam hiện đại đầu tiên là GS Lê Văn Thiêm và GS Phạm Tĩnh Quát. Hai người này đều bảo vệ luận án tiến sĩ quốc gia ở bên Pháp năm 1948. Năm 1949 GS Lê Văn Thiêm đã từ bỏ chức vụ giáo sư ở Đại học Zurich danh tiếng (Thụy Sĩ) để về nước tham gia kháng chiến. Năm 1951 ông được chính phủ kháng chiến giao nhiệm vụ thành lập Trường Khoa học cơ bản tại chiến khu Việt Bắc. Đó là trưòng đại học Việt Nam đầu tiên giảng dạy về toán. Năm 1954, sau khi hòa bình lập lại, chính phủ đã thành lập các trường đại như Đại học Tổng hợp và Đại học Sư phạm. Các trường này đều có đào tạo sinh viên toán. Từ năm 1957 nhà nước cử một số cán bộ trẻ sang thực tập và làm tiến sĩ ở Liên Xô như các GS Hoàng Tụy, GS Phan Đình Diệu, GS Phạm Hữu Sách, GS Nguyễn Cảnh Toàn, GS Nguyễn Đình Trí... Khi trở về nước những người này đã có công rất lớn trong sự nghiệp phát triển toán học ở Việt Nam. Đây là thế hệ các nhà toán học hiện đại đầu tiên của Việt Nam.

GS, TSKH Ngô Việt Trung, Viện trưởng Việt toán, (người đã đăng 79 công trình khoa học trên các tạp chí có uy tín trên thế giới, đã được 205 tác giả khác trích dẫn 448 lần, công trình được trích dẫn nhiều nhất 37 lần... Năm 2000, ông đã được bầu làm Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới thứ ba và được quốc tế đánh giá là “một trong những nhà đại số hàng đầu thế giới”) sẽ cho chúng ta biết những “dấu ấn thế giới’ của toán học Việt Nam hiện đại.

Phóng viên (PV):Thời chiến tranh, đất nước còn vô vàn những công việc khó khăn, nhưng toán học vẫn được quan tâm đến, điều đó khẳng định rằng…

Giáo sư Nguyễn Văn Trung (Gs NVT): Điều này khẳng định tầm nhìn của chính phủ lúc bấy giờ. Không chỉ riêng ngành toán mà hầu hết các nhà khoa học đầu đàn của Việt Nam sau này đều trưởng thành từ các khoá học đầu tiên sau hoà bình lập lại.

Một ông giáo sư Toán người Hàn Quốc có kể lại cho tôi: trước năm 1945, toán học gần như không có ở Triều Tiên và phải đến khoảng năm 1954 họ mới có người bảo vệ luận án tiến sĩ toán học đầu tiên ở Mỹ. Như vậy là toán học Việt Nam đã phát triển trước Hàn Quốc.

Thế hệ thứ hai của toán học Việt Nam là những người đi ra từ hệ thống các trường chuyên được thành lập cuối những năm 60. Hồi ấy, nhà nước quy định học sinh các trường chuyên của các trường đại học được 21 đồng và học sinh các chuyên của các tỉnh được 9,5 đồng trong lúc lương cán bộ trung bình khoảng 40 đồng. Quan trọng hơn, các học sinh chuyên được cấp tem phiếu lương thực và thực phẩm, có thể an tâm học hành không phải lo chuyện đời sống. Những ai đã trải qua thời kỳ này sẽ hiểu tem phiếu quan trọng như thế nào. Phần lớn học sinh các trường chuyên sau đó đều được cử đi du học ở Liên Xô và các nước Đông Âu. Như vậy, ngay trong thời kỳ khó khăn nhất, NN cũng đã ưu tiên đào tạo nhân tài. Hầu hết những học sinh ưu tú nhất đều được cử đi học ngành toán. Những người này là lực lượng nòng cốt giảng dạy và nghiên cứu toán học bây giờ.

Những năm 70 và đầu những năm 80 là thời kỳ hết sức khó khăn. Tài liệu mới hầu như không có nên mọi người đều phải “tự lực cánh sinh” nghiên cứu tài liệu cũ đem về từ những năm du học. Khi trở về nước, tôi có một thùng tài liệu làm vốn. Cán bộ Viện Toán hàng tháng được chia một cái bút chì và vài gam giấy đen. Loại giấy này tái chế, một mặt sần sùi lẫn những sợi rác không thể viết được. Chúng tôi phải góp nhặt từng trang giấy trắng và giấy than để đánh máy các công trình. Mặc dù vậy, toán học Việt Nam đã có những công trình đăng trên các tạp chí khoa học hàng đầu của các nước Đông Âu. Điển hình là công trình nổi tiếng nhất của GS Hoàng Tụy được công bố trong thời kỳ này ở Liên Xô. Công trình này đã làm nảy sinh ra một ngành toán học mới là Tối ưu toàn cục.

PV: Thời điểm nào toán học Việt Nam bắt đầu ‘dương danh” với thế giới?

Gs NVT: Từ giữa những năm bốn mươi GS Lê Văn Thiêm đã công bố một số công trình về lý thuyết Nevanlina mà ngày nay vẫn còn được trích dẫn. Tuy nhiên, những năm 80 trở về trước có rất ít các bài báo quốc tế của các nhà toán học Việt Nam và các bài báo này chủ yếu đăng trên các tạp chí Đông Âu. Từ giữa những năm 80 đến năm 2000 là thời kỳ bùng nổ của toán học Việt Nam với hàng trăm bài báo đăng trên các tạp chí uy tín của thế giới.

PV: Phải chăng có một sự ưu ái nào đó dành cho các công trình toán học Việt Nam của các tạp chí toán học Liên Xô và Đông Âu? Chất lượng của các tạp chí đó như thế nào?
[RIGHT][I][B]Nguồn: MathScope.ORG[/B][/I][/RIGHT]